Przygotowanie do badań. Badania USG nie wymagają specjalne­go do nich przygotowania. Jedynie przy badaniach narządów jamy brzusznej chorzy powinni być na czczo lub co najmniej przez 4 — 6 godz. pozostawać bez jedzenia. Badania na czczo umożliwiają bowiem dokładną ocenę dróg żółciowych, których wygląd zmienia się pod wpływem bodźców pokarmowych (obkurczanie się pę­cherzyka żółciowego), jak i ułatwiają dobre uwidocznienie narządów nadbrzusza i śródbrzusza, a zwłaszcza trzustki, ponieważ nieprzyjmowanie pokarmu przez dłuższy czas eliminuje maksymalnie obecność gazów w żołądku i jelitach. U osób z ostrymi chorobami jamy brzusz­nej lub urazami wielomiejscowymi badania USG jamy brzusznej wy­konuje się bez żadnego przygotowania.

Planowanie badań diagnostycznych. Badania USG jamy brzusz­nej należy zawsze wykonać przed radiologicznym badaniem przewodu pokarmowego z białą papką barytową. Zalegający w jelitach baryt trudnia penetrację fal ultradźwiękowych, co w efekcie powoduje uzy­skiwanie złej jakości obrazów USG. Odstęp czasu pomiędzy wykona­lnymi już badaniami z barytem a badaniem USG jamy brzusznej nie powinien być krótszy niż 48 godz. Badania narządów miednicy małej kobiet macicy i jajników, u mężczyzn gruczołu krokowego) należy wykonywać przy maksymalnie wypełnionym pęcherzu moczowym. Mocz dobrze przewodzi fale ultradźwiękowe, co znacznie ułatwia uzy­skiwanie dobrej jakości obrazów USG badanych narządów.

Przebieg badania. Większość badań USG wykonuje się w pozycji leżącej na wznak. Przed badaniem skóra badanej okolicy ciała zostaje pokryta specjalnym żelem, w celu uzyskania pełnego kontaktu po­wierzchni sondy ultradźwiękowej ze skórą. Zabieg ten m.in. eliminuje drobne pęcherzyki powietrza, które mogą się znajdować pomiędzy po­wierzchnią sondy a skórą. Pęcherzyki te mogą prowadzić do powsta­wania licznych artefaktów w obrazach USG, ponieważ na ich po­wierzchni następuje częściowe odbicie wiązki fali ultradźwiękowej. Badanie narządów i tkanek leżących powierzchownie wykonuje się bez żadnego przygotowania. Niekiedy, w celu uzyskania wyraźniej­szych obrazów tych struktur, na powierzchnię skóry przykłada się spe­cjalne torebki foliowe wypełnione wodą i badania wykonuje się po­przez uzyskany w ten sposób płaszcz wodny. Zamiast torebek bywają używane specjalne nakładki na sondy ultradźwiękowe.

Przekrojowe obrazy USG różnych narządów uzyskuje się najczęściej w dwóch zasadniczych przekrojach: podłużnym i poprzecznym w sto­sunku do długości osi ciała. Jeśli zachodzi potrzeba, wykonuje się również szereg przekrojów skośnych. Z reguły w czasie badania, zwła­szcza dużych narządów miąższowych, wykonuje się kilkanaście prze­krojów w różnych płaszczyznach.

Ultrasonografia (USG) jest badaniem diagnostycznym, w któ­rym za pomocą fal ultradźwiękowych uzyskuje się warstwowe obrazy wielu narządów ciała ludzkiego. W diagnostyce ultradźwiękowej sto­suje się ultradźwięki o częstotliwościach od 1,5 do 10 MHz. Rozcho­dzenie się fal ultradźwiękowych w różnych ośrodkach, w tym również w tkankach i narządach ciała ludzkiego, zależy od właściwości tych ośrodków — od ich wielkości, gęstości, sprężystości, niejednorodności, budowy molekularnej. Fale ultradźwiękowe nie przechodzą przez gra­nice utworzone przez ciało: stałe – gaz lub płyn – gaz. Na granicy na­rządów i tkanek o różnych właściwościach akustycznych następuje częściowe odbicie fali ultradźwiękowej. Powstałe echo jest podstawą diagnostycznych zastosowań fal ultradźwiękowych.

Badania USG wykonuje się za pomocą aparatów zwanych ultra­sonografami. Współcześnie stosowane ultrasonografy są konstruowane z myślą o wielorakich zastosowaniach diagnostycz­nych tej metody. Pozwalają one uzyskiwać obrazy USG w tzw. czasie rzeczywistym, tj. zgodnie z fizjologiczną ruchomością danego narządu, np. kurczącego i rozkurczającego się mięśnia serca, lub zgodnie z ru­chomością oddechową, np. narządów miąższowych, takich jak wątro­ba, nerki, śledziona.

Zasadniczą częścią aparatu ultradźwiękowego jest sonda (głowi­ca), w której wytwarzane są fale ultradźwiękowe i która stanowi jed­nocześnie odbiornik dla powracających fal (echa) od badanych struk­tur. W sondzie fale ultradźwiękowe wytwarzane są i odbierane za po­mocą przetworników, którymi najczęściej są: kwarc, siarczan litu, ty­tanian baru, cyrkonian ołowiu. W przetwornikach tych powstaje zjawisko piezoelektryczne, polegające na odkształceniu siatki krystalicznej tych materiałów pod wpływem przyłożonego do nich napięcia elektrycznego. Zjawisko piezoelektryczne jest odwracal­ne. Gdy kryształ zostanie odkształcony, na jego powierzchniach po­krytych warstwą metalu powstaje napięcie elektryczne. Uzyskuje się w ten sposób możliwość elektrycznego wytwarzania i odbioru fali ul­tradźwiękowej. Impulsy elektryczne są przetwarzane w przetworniku piezoelektrycznym na drgania jego kryształów, które w postaci fali ul­tradźwiękowej rozchodzą się w ośrodkach biologicznych. I odwrotnie, fale ultradźwiękowe padające na przetwornik zostają przetworzone z powrotem na impulsy elektryczne.

Elektronika aparatów ultradźwiękowych pozwala na stosowanie do jednego aparatu wielu różnych sond ultradźwiękowych o różnych częstotliwościach. Gdy kryształy w sondzie ultradźwiękowej ułożone są liniowo, mówi się o sondach linearnych. Gdy są ułożone w sposób zakrzywiony, sondy określa się jako typu eonvex. Gdy wreszcie przetworniki piezoelektryczne poruszają się ru­chem wirowym, mówi się o sondach sektorowych.

Echa fal ultradźwiękowych z narządów i tkanek ciała ludzkiego po odpowiedniej obróbce elektronicznej są przedstawione na ekra­nie monitora aparatu ultradźwiękowego w postaci różnych pre­zentacji A, B i M.

Prezentacja A (od amplituda) — na ekranie monitora widoczny jest wykres amplitudy ech powstałych na skutek odbicia impulsów ul­tradźwiękowych od granic tkanek i narządów.

Prezentacja B (od ang. brightness — jasność) — na ekranie monitora echa są przedstawione w postaci jasnych punktów w tzw. skali szarości (gradacja od białego do czarnego w 8, 16 i 32 lub 64 po­ziomach), które w sumie tworzą dwuwymiarowy obraz badanych na­rządów.

Prezentację M (od ang. motion – ruch) stosuje się w bada­niach serca. W prezentacji tej podstawa czasu, wygaszona począt­kowo na całej długości, zostaje rozjaśniona echami wykrytych granic tkanek. Jeśli granice te poruszają się, jak np. ściany mięśnia serca czy zastawki, wtedy jasne punkty podstawy czasu poruszają się zgod­nie z ruchem tych granic. Podczas badania sondę ultradźwiękową przykłada się nieruchomo w okolicy przedsercowej, natomiast podsta­wę czasu wolno przesuwa prostopadle do jej kierunku. Jasne punkty podstawy czasu rysują na ekranie ślady, ślady struktur nieruchomych są liniami prostymi, a ślady struktur ruchomych są krzywymi odpo­wiadającymi wychyleniom ruchomych granic tkanek.

Do badań narządów jamy brzusznej, przestrzeni zaotrzewnowej i miednicy u dorosłych i starszych dzieci używa się sondy o częstotli­wościach 3,5 MHz. Do badań małych dzieci i narządów położonych po­wierzchownie (tarczyca, ślinianki, sutki, jądra, mięśnie, ścięgna) sto­suje się sondy o częstotliwościach 5 lub 7,5 MHz. Do badań gałki ocz­nej i struktur położonych pozagałkowo używa się sond o częstotliwoś­ciach 7,5-10 MHz.

Poza sondami, które przykłada się do ciała osoby badanej, istnieją specjalne sondy (linearne lub sektorowe), które można wprowa­dzać do jam ciała — do odbytnicy, pochwy, pęcherza moczowe­go, do żołądka i dwunastnicy. Dzięki zbliżeniu tych sond do badanych narządów można uzyskiwać wyraźne ich obrazy ultradźwiękowe.

Badania izotopowe w diagnostyce układu krążenia znajdują coraz szersze zastosowanie. W miarę doskonalenia metod pomiarowych związanych z czułością aparatury i z wprowadzaniem systemów kom­puterowych do analizy wyników znacznie rozszerzyły się wskazania diagnostyczne. Zastosowanie krótko żyjących izotopów promieniotwór­czych pozwala na wprowadzenie do organizmu dużych dawek promie­niotwórczych i uzyskanie czytelnych obrazków scyntygraficznych. Współczesne metody izotopowe pozwalają na badanie ukrwienia mię­śnia sercowego oraz ocenę parametrów krążenia.

• Badania mięśnia sercowego

Scyntygrafia serca dostarcza danych o ukrwieniu mięśnia sercowego. Badanie wykonuje się stosując dwie grupy znaczników promieniotwórczych gromadzących się w odmienny sposób w mięśniu serca niedokrwionym i w obszarze objętym martwicą.

Do grupy izotopów promieniotwórczych, które po dożylnym podaniu są włączone do metabolizmu komórkowego mięśnia serca, należą izo­topy: potasu – ⁴²K, ⁴³K, rubidu – ^82mRb, ⁸⁴Rb, cezu – ¹³¹Cs, ¹³⁴Cs i talu – ²⁰¹T1. Ten ostatni izotop promieniotwórczy jest obecnie szero­ko stosowany do oceny ukrwienia mięśnia sercowego. Prawidłowy scyntygram cechuje równomierne gromadzenie izotopu w mięśniu ser­ca. Obszary o upośledzonym ukrwieniu lub nieukrwione są widoczne w postaci ognisk zmniejszonego gromadzenia izotopu lub braku gro­madzenia.

Do związków znakowanych gromadzących się w ogniskach martwi­cy mięśnia serca należą pirofosforany znakowane technetem 99m. Me­chanizm gromadzenia się ich nie został do końca poznany. Prawdopo­dobnie tworzą one makrocząsteczki ze zdenaturowanym białkiem mas martwiczych. W badaniu scyntygraficznym ogniska martwicy uwi­daczniają się w postaci obszarów gromadzenia izotopu promieniotwór­czego.

• Ocena niektórych parametrów krążenia

Zasadą badania jest szybkie dożylne wstrzyknięcie izotopu promie­niotwórczego i śledzenie czasu oraz drogi jego przepływu z krążenia małego do dużego. Najczęściej oblicza się czas przepływu przez komo­ry serca i pojemność wyrzutową lewej komory. W wa­dach wrodzonych serca ocenia się wielkość przecieku krwi z lewej części serca do prawej.

Czas wykonania badania jest krótki i wynosi kilkanaście sekund od wstrzyknięcia izotopu. Daje ono czytelne obrazy jam serca i dużych naczyń oraz pozwala ocenić badanie ilościowo. Z reguły stosuje się technet 99m.

Wskazaniem do badań izotopowych jest ocena ruchomości ścian lewej komory serca w przypadkach blizn pozawałowych, tętnia­ków serca oraz badania kontrolne po operacji serca.

Współczesna diagnostyka izotopowa chorób ośrodkowego układu nerwowego obejmuje: scyntygrafię mózgu, cysternografię i mielografię izotopową, badania przepływu mózgowego oraz angioscyntygrafię izo­topową.

• Scyntygrafia mózgu

Jest to badanie topograficzne pozwalające na wykrycie, umiejsco­wienie oraz ocenę rozmiaru i charakteru wewnątrzczaszkowych struk­tur patologicznych. Istotą badania jest gromadzenie substancji pro­mieniotwórczych w mózgu w następstwie uszkodzenia bariery krew-mózg.

Najczęściej używanym izotopem promieniotwórczym jest technet 99m. Znacznik ten podaje się dożylnie po uprzednim zablokowaniu tarczycy nadchloranem potasu. Scyntygrafię można wykonać bezpoś­rednio po wstrzyknięciu związku promieniotwórczego, a następnie po­wtarzać kilkakrotnie w ciągu ok. 3 godz., jeśli podejrzewa się ogniska słabo gromadzące izotop. Badania wykonuje się w projekcjach: przednio-tylnej, tylno-przedniej oraz w obydwu profilowych.

Wskazaniem do wykonania konwencjonalnej scyntygrafii móz­gu są: guzy mózgu, przerzuty nowotworowe, ropnie, krwiaki oraz zmiany naczyniowe w obrębie czaszki, a także w okolicy podpotylicznej. Wymienione stany chorobowe uwidaczniają się na scyntygramach w postaci ognisk lub obszarów o zwiększonej aktywności promieniotwórczej.

W związku z rozwojem metod rentgenowskich (głównie tomografii komputerowej) częstość badań scyntygraficznych mózgu uległa w ostatnich latach wyraźnemu ograniczeniu.

• Cysternografia i mielografia izotopowa

Badania te wykonuje się w celu uwidocznienia przestrzeni płyno­wych. Najczęściej stosuje się albuminę ludzką znakowaną jodem 131 lub technetem 99m. Albuminę wprowadza się do przestrzeni podpajęczynówkowej kanału kręgowego.

Wskazaniem do wykonania cysternografii i mielografii izotopo­wej jest wodogłowie oraz wypływ płynu mózgowo-rdzeniowego (ucho, nos).

• Badania przepływu mózgowego

W chorobach naczyniowych mózgu duże znaczenie mają metody izo­topowe pozwalające na oznaczenie ilości krwi przepływającej przez mózg. Najczęściej stosuje się radioaktywne gazy szlachetne, głównie ksenon 133. Zasada pomiaru opiera się na założeniu, że szybkość zni­kania znacznika z mózgu jest miarą przepływu krwi.

Badanie wykonuje się wprowadzając znacznik w fizjologicznym roz­tworze soli przez wstrzyknięcie do tętnicy szyjnej lub przez podanie izotopu w postaci gazu — drogą wziewną.

• Angioscyntygrafia izotopowa

Metoda ta polega na rejestracji serii obrazów pojawiania się znacz­nika wprowadzonego do łożyska naczyniowego — w polu widzenia de­tektora, a następnie na analizie tych obrazów w układzie komputero­wym. Jako znacznik stosuje się nadtechnecjan – Tc 99m, który wstrzykuje się dożylnie w małej objętości (ok. 0,5 ml) przy dużej ak­tywności właściwej. Oprócz jakościowej oceny dynamiki przypływu znacznika przez naczynia mózgowe, metoda ta pozwala na ilościową ocenę ukrwienia półkul mózgowych..

Metodami izotopowymi można badać: morfologię nerek (scynty­grafia), czynność miąższu nerkowego (renografia), rozdział krwi w łożysku naczyniowym (angioscyntygrafia), przepływ krwi lub plazmy przez nerki oraz wartość przesączania kłębuszkowego.

• Scyntygrafia nerek

Badanie to pozwala na ocenę wielkości, kształtu i położenia nerek przez uwidocznienie rozkładu aktywności promieniotwórczej w ich miąższu. Badanie można wykonać za pomocą scyntygrafu lub gamma­kamery po dożylnym podaniu związków znakowanych, gromadzących się głównie w części korowej miąższu nerek. Spośród wielu znaczników do badania stosuje się związki znakowane technetem 99m.

Zdrowe nerki wychwytują znaczniki promieniotwórcze równomier­nie. Zmiany chorobowe powodują całkowity brak lub ogniskowe zmniejszenie nagromadzenia w miąższu nerek związków znakowanych.

Wskazaniem do badań scyntygraficznych nerek są: wady rozwo­jowe, guzy nerek, następstwa procesów zapalnych, zawał nerki i uraz, stan po częściowej resekcji nerki, określenie położenia nerek przed biopsją i przeszczepy nerek.

• Renografia

Renografia pozwala na niezależną ocenę czynności jednej lub dru­giej nerki po dożylnym podaniu związków znakowanych szybko prze­chodzących przez ten narząd. Wyniki badania najczęściej przedstawia się za pomocą dwóch krzywych, które są odzwierciedleniem zmian ak­tywności promieniotwórczej (przeważnie w ciągu 20 min) w miąższu obu nerek. Często krzywe renograficzne przedstawia się łącznie z krzywą pęcherzową i wtedy mówi się o renocystografii.

Do badania stosuje się albo jod 131 – hipuran, który jest wydziela­ny przez kanaliki nerkowe, albo EDTA lub DTPA znakowane techne­tem 99m lub indem 113m.

Badanie można wykonać za pomocą specjalnego zestawu wyposażo­nego w sondy scyntylacyjne i bloku pomiarowo-rejestrującego lub przy użyciu gammakamery połączonej z systemem komputerowym. Gammakamera pozwala na jednoczesne wykonanie scyntygrafii obu nerek oraz umożliwia dokładną ocenę ilościową krzywych renograficznych.

W krzywej renograficznej wyróżnia się trzy fazy:

1. Faza pierwsza (naczyniowa) cechuje się stromym narasta­niem aktywności promieniotwórczej. Faza ta występuje na początku badania i zależy od obecności znacznika w łożysku naczyniowym, W warunkach prawidłowych trwa ona ok. 40 s.
2. Faza druga jest wynikiem gromadzenia się związków znakowa­nych w miąższu nerek i objawia się mniej stromym niż faza naczynio­wa narastaniem aktywności. Wielkość przyrostu aktywności promie­niotwórczej w fazie drugiej jest miarą efektywnego ukrwienia nerek. Prawidłowa faza druga trwa 3 — 5 min.
3. Faza trzecia rozpoczyna się z chwilą wydalania znacznika z moczem, co na renogramie zaznacza się spadkiem aktywności promie­niotwórczej.

Wskazania do wykonania renocystografii stanowią wszelkie sta­ny chorobowe przebiegające z zaburzeniami ukrwienia nerek, uszko­dzeniem miąższu i zaburzeniami w odpływie moczu z układu kielichowo-miedniczkowego. Szczególnie duże znaczenie diagnostyczne reno­grafia ma w nadciśnieniu naczyniowo-nerkowym. Pozwala ona na ocenę symetrii ukrwienia nerek i ok­reślenie przepływu krwi przez każdą nerkę. Jest to dobry test przeglą­dowy, wykrywający różnice w ukrwieniu nerek. Prawidłowy wynik badania z dużym prawdopodobieństwem pozwala wyłączyć naczyniowo-nerkową przyczynę nadciśnienia.

Zaletą metody jest duża prostota, możliwość częstego jej powtarza­nia, brak jakichkolwiek przeciwwskazań i znikome napromie­niowanie osób badanych.

• Inne testy

Cenną metodą oceny funkcji nerek jest możliwość ilościowego obli­czania efektywnego przepływu krwi lub plazmy przez nerki oraz wiel­kości przesączania kłębuszkowego. Metody izotopowe cechują się dużą prostotą i najczęściej spro­wadzają się do pobrania w określonych odstępach czasu po podaniu związku promieniotwórczego dwóch lub trzech próbek krwi.

• Scyntygrafia wątroby i śledziony

Scyntygrafia wątroby pozwala na ocenę jej kształtu, wiel­kości i położenia oraz obszarów zmniejszonego gromadzenia w miąższu narządu związku znakowanego. Powszechnie stosuje się związki koloi­dalne znakowane technetem 99m lub indem 113m. Ponieważ te sub­stancje podane dożylnie są wychwytywane przez komórki układu siateczkowo-śródbłonkowego, głównie wątroby i śledziony, badania scyn­tygraficzne tych dwóch narządów wykonuje się jednocześnie.

W projekcji przednio-tylnej obserwuje się typowy kształt wątroby, zbliżony do nierównobocznego trójkąta, z wyraźnie zaznaczonym pra­wym płatem i mniejszym płatem lewym. Szczelina międzypłatowa nie zawsze jest widoczna. Natomiast wnęka wątroby i loża pęcherzyka żół­ciowego na scyntygramach uwidaczniają się jako obszary zmniejszonego gromadzenia koloidu promieniotwórczego. Może to być przyczy­ną pomyłek diagnostycznych i uzyskiwania wyników fałszywie dodat­nich. W takich przypadkach wykonuje się dodatkowe badanie za po­mocą technetu 99m-HIDA, które pozwala na uwidocznienie pęcherzyka żółciowego i przewodu żółciowego wspólnego, a tym sa­mym na dokładne umiejscowienie wnęki wątroby i loży pęcherzyka.

Badanie scyntygraficzne wątroby powinno obejmować projekcję przednio tylną i rzut boczny prawy. Tylko wtedy istnieje możliwość uwidocznienia zmiany w częściach bocznych miąższu wątroby, a zwła­szcza płata prawego. Zmniejszone gromadzenie znacznika promienio­twórczego w miąższu wątroby może być wynikiem marskości wątroby, rozsianego procesu nowotworowego lub zmian zapalnych. Ogniskowy brak gromadzenia może odpowiadać torbieli, chorobie pasożytniczej lub nowotworowej.

Scyntygrafia wątroby jest badaniem pomocniczym i ma wartość tyl­ko w zestawieniu z przebiegiem choroby i innymi badaniami diagno­stycznymi. Dużą zaletą badania jest prostota jego wykonania, szyb­kość oraz bardzo małe napromieniowanie tkanek. Ograniczeniem me­tody jest brak swoistości, brak zdolności wykrywania zmian małych (poniżej 1,5 cm) oraz stosunkowo duży odsetek wyników fałszywie do­datnich i ujemnych dochodzących do 15 — 30%.

Wskazaniem do wykonania scyntygrafii wątroby jest głównie rak pęcherzyka żółciowego i przerzuty nowotworowe.

• Scyntygrafia czynnościowa wątroby i dróg żółciowych

Do izotopowych badań czynności wątroby i dróg żółciowych stosuje się pochodne kwasu iminooctowego znakowanego technetem. Prepa­rat ten, zwany w skrócie HIDA (polski odpowiednik Hepida), znalazł szerokie zastosowanie z uwagi na łatwość i wydajność znakowania technetem oraz ze względu na prostą i szybką kinetykę znacznika w wątrobie. Po dożylnym podaniu technet 99m-HIDA jest wychwytywa­ny przez komórki wielokątne miąższu wątroby, a następnie z żółcią wydalany do pęcherzyka żółciowego i jelit.

W obiegu preparatu w wątrobie wyróżnia się trzy fazy:

1. W fazie pierwszej (15 min od wstrzyknięcia) następuje groma­dzenie się znacznika w wątrobie. Obraz scyntygraficzny jest podobny do obrazów uzyskiwanych za pomocą innych izotopów.
2. W fazie drugiej, odpowiadającej przechodzeniu żółci do dróg żółciowych (15-30 min badania), uzyskuje się obrazy scyntygraficzne dróg żółciowych.
3. W fazie trzeciej następuje wydalanie żółci do jelit i gromadze­nie jej w pęcherzyku. Faza ta rozpoczyna się w 25 — 30 min badania i czas jej trwania jest różny, w zależności od stanu chorobowego osoby poddanej badaniu. Badanie wykonuje się za pomocą gammakamery, a rejestracja obrazów przebiega w przedziałach 5- lub 10-minutowych. Zastosowanie systemu komputerowego pozwala nie tylko uwidocznić narząd, lecz także oznaczyć szybkość oczyszczania krwi ze znacznika, co jest miarą sprawności miąższu wątroby.

Wskazaniem do wykonania scyntygrafii czynnościowej wątroby i dróg żółciowych jest żółtaczka niezależnie od przyczyny, choroby pę­cherzyka żółciowego i przewodów żółciowych, przewlekłe i ostre zapa­lenie wątroby i pęcherzyka żółciowego, choroby metaboliczne przebie­gające z uszkodzeniem wątroby, nowotwory wątroby, dwunastnicy i trzustki oraz stany pooperacyjne wymagające kontrolowania drożnoś­ci dróg żółciowych.

Izotopowe badania układu oddechowego dotyczą ukrwienia i wen­tylacji płuc. Powszechnie stosowanymi metodami są: scyntygrafia perfuzyjna i scyntygrafia wentylacyjna.

• Scyntygrafia perfuzyjna

Ta metoda badania pozwala na uwidocznienie łożyska włośniczkowego krążenia płucnego. Zapisu rozkładu promieniotwórczości doko­nuje się w czasie przejściowego unieruchomienia w małych naczy­niach i włośniczkach płucnych mikrocząsteczek znakowanych izoto­pem promieniotwórczym.

Najczęściej do badania stosuje się albuminę ludzką znakowaną jo­dem 131, technetem 99m lub indem 113m. W zależności od wielkości cząsteczki są to albo makroagregaty, o trudnej do kontrolowania, ma­ło stabilnej wielkości cząsteczek, albo tzw. mikrosfery o ściśle okreś­lonej wielkości cząsteczek – ok. 15 – 30 /mm. Najbardziej przydatne są mikrosfery znakowane technetem 99m.

Scyntygrafię płuc wykonuje się rutynowo w czterech zasadniczych projekcjach: przedniej, tylnej i obu bocznych.

Rozkład aktywności promieniotwórczej w obu polach płucnych jest w zasadzie równomierny. Z reguły dolne granice płuc są nieostre, co jest spowodowane ich małą ruchomością oddechową. Rów­nież w okolicy wnęki płuca można obserwować zmniejszenie aktyw­ności. U 20% osób zdrowych obserwuje się niewielkie zmniejszenie perfuzji w górnych polach płucnych. Znaczenie diagnostyczne mają zwłaszcza te scyntygramy, w których stwierdza się zaburzenia perfuzji przy prawidłowym obrazie rentgenowskim. Wszystkie choroby przebie­gające z zaburzeniami w krążeniu płucnym w scyntygrafii perfuzyjnej ujawniają się w postaci ognisk lub obszarów o zmniejszonej aktywnoś­ci promieniotwórczej.

Głównym wskazaniem do wykonania scyntygrafii perfuzyjnej płuc jest zator płucny. W zależności od rozległości zatoru obser­wuje się różne objawy: od małych ognisk zmniejszonego gromadze­nia izotopu do całkowitego braku gromadzenia w badanym obszarze.

Wartość badania scyntygraficznego w przypadku zatoru płucnego polega na tym, że badanie to praktycznie zaraz po wystąpieniu obja­wów klinicznych zatoru płucnego pozwala na potwierdzenie rozpozna­nia. Badanie rentgenowskie klatki piersiowej nie wykazuje jeszcze żadnych zmian patologicznych.

• Scyntygrafia wentylacyjna

Badanie polega na ocenie rozmieszczenia w płucach gazu radioak­tywnego po jego inhalacyjnym podaniu. Ponieważ rozmieszczenie ga­zu radioaktywnego w płucach zmienia się szybko w czasie, badanie można wykonać tylko za pomocą gammakamery. Gdy gammakamera jest połączona z systemem komputerowym, można za pomocą tej meto­dy oznaczyć niektóre parametry oddechowe, takie jak: pojemność cał­kowita płuc, pojemność życiowa, objętość zalegająca.

Podając dożylnie w fizjologicznym roztworze soli promieniotwórczy ksenon 133 można oceniać jednocześnie ukrwienie i wentylację płuc. Rejestrując rozmieszczenie izotopu we włosowatych naczyniach płuc­nych uzyskuje się informacje o przepływie krwi. Wentyla­cję miejscową ocenia się na podstawie szybkości eliminacji ksenonu 133 z powietrzem wydechowym. Z obszarów dobrze wentylowa­nych jest on usuwany szybko, natomiast zalega w miejscach o gorszej wentylacji.

Badania radioimmunologiczne (RIA), wprowadzone do praktyki lekarskiej w 1960 r., pozwalają na dokładne oznaczenie poziomu hor­monów w płynach ustrojowych. Początkowo metoda radioimmunologiczna służyła do oznaczeń hormonów białkowych, później zaczęto ją stosować do oznaczeń innych substancji biologicznych mających właś­ciwości antygenowe. Dalsze lata przyniosły rozszerzenie metod radioimmunologicznych na substancje niskocząsteczkowe, takie jak le­ki, witaminy, sterydy, które same nie mają właściwości antygeno­wych, ale w połączeniu z białkami stają się antygenami i powodują powstawanie przeciwciał.

W badaniach RIA wykorzystuje się zjawisko tworzenia przez antygeny kompleksów ze swoistymi przeciwciałami. Podstawą ilościowego oznaczenia wartości substancji w badanym materiale bio­logicznym (krew, osocze) jest zjawisko konkurencyjnego wiązania an­tygenu znakowanego i nieznakowanego izotopem promieniotwórczym przez stałą ilość przeciwciał. Ponieważ antygen znakowany i nieznakowany mają takie samo powinowactwo do przeciwciał, w miarę zwiększania ilości antygenu nieznakowanego zmniejsza się wiązanie antygenu znakowanego. Efekt ten stanowi podstawę oznaczeń pozio­mu hormonów w organizmie człowieka.

Za pomocą metody RIA można oznaczyć bardzo niskie stężenia, rzę­du pikogramów na milimetr, zalicza się więc ona do metod o bardzo wysokiej czułości w porównaniu z testami biologicznymi. Zaletą tej metody jest to, że może ona być stosowana do badań masowych, co wiąże się z wykorzystaniem w pełni lub częściowo automatycznych urządzeń pomiarowych.

Badania radioimmunometryczne. W badaniach tych zamiast zna­kowanego antygenu jak w metodzie radioimmunologicznej używa się znakowanych swoistych przeciwciał. Badania te wykonuje się w wa­runkach nadmiaru przeciwciał. Czułość metody jest bardzo wysoka, ponieważ możliwe jest wykrywanie nawet pojedynczych cząstek anty­genu. Ograniczeniem do szerokiego zastosowania metod radioimmunometrycznych jest bardzo wysoki koszt tego typu badań oraz znaczna pracochłonność metody.