Działanie leków przeciwwirusowych polega na zaburzaniu syntezy kwasów nukleinowych wirusów. Ponieważ kwasy te są podstawowymi składnikami wszystkich komórek człowieka, bardzo trudno jest zna­leźć leki swoiście hamujące kwasy nukleinowe wirusa, nie wywierają­ce szkodliwego wpływu na te związki w naszym organizmie. Obecnie zaledwie kilka leków ma w pełni udokumentowane działanie przeciw­wirusowe u człowieka.

Acyklowir i widarabina działają swoiście przeciwko wiru­som opryszczki lub półpaśca, wywołującym też zapalenie mózgu. Leki te hamują także rozmnażanie się wirusa Epsteina – Barra powodują­cego m.in. mononukleozę, chłoniaki i być może raka nosogardzieli. Amantadyna zapobiega wnikaniu wirusa grypy do komórek. Ma ograniczone znaczenie w zapobieganiu grypie, nie ma działania leczni­czego. Idoksurydyna jest stosowana wyłącznie miejscowo w po­staci kropli lub maści w zapaleniach wirusowych rogówki. Nie ma za­stosowania ogólnego ze względu na dużą toksyczność. Zidowudyna (Retrovir, AZT), pierwszy lek przeciw AIDS, hamuje replikację wi­rusa HIV. Działa jednak bardzo krótko (trzeba go podawać co cztery godz.) i jest bardzo toksyczny. Po 6 – 8 tygodniach stosowania uszka­dza szpik kostny (u 70% chorych przerwano jego stosowanie).

Dzieli się je na stosowane zewnętrznie w grzybicach skóry oraz wewnętrznie w uogólnionych zakażeniach grzybami.

W grzybicach skóry stosuje się różne środki grzybobójcze lub grzybostatyczne, m.in. kwas undecylenowy, propionowy, kaprylowy, gryzeofulwinę. Gryzeofulwinę podaje się doustnie; po wchłonięciu się z przewodu pokarmowego zostaje ona przeniesiona z krwią do skóry, keratyny włosów i paznokci, w których się odkłada.

W grzybicach uogólnionych, atakujących różne narządy, stosuje się ogólnie niektóre antybiotyki oraz chemioterapeutyki po­chodne imidazolu. Leki te są obdarzone znaczną toksycznością, słabo przenikają do tkanek, podaje się je więc najczęściej dożylnie. Uzyska­nie skutecznych leków przeciwgrzybiczych mniej toksycznych jest przedmiotem prowadzonych obecnie badań. Problem leczenia grzybic układowych nie został dotąd zadowalająco rozwiązany. Choroby te wywołują nadal dużą śmiertelność, występują bowiem najczęściej u chorych wyniszczonych przewlekłymi ciężkimi chorobami lub na sku­tek dysbakteriozy będącej powikłaniem antybiotykoterapii.

Polegają one na ustaleniu rozpoznania bakteriologicznego, a zatem wykryciu bakterii wywołujących zakażenie, zbadaniu ich wrażliwości na poszczególne antybiotyki, dobraniu odpowiednio wysokiej dawki, która daje gwarancję szybkiego zniszczenia bakterii patogennych, oraz ustaleniu czasu trwania leczenia. Antybiotyków nie należy stoso­wać w leczeniu stanów gorączkowych nie spowodowanych przez zaka­żenia bakteryjne.

Przyczynami stopniowo narastającej oporności szczepów bakteryjnych na antybiotyki było ich stosowanie bez właściwych wskazań, w zbyt małych dawkach i przez zbyt krótki okres. Do pow­stania oporności bakterii na antybiotyki przyczyniło się również ich używanie jako dodatku do paszy przeznaczonej do hodowli zwierząt i ptactwa rzeźnego. Obecnie obowiązuje konwencja międzyna­rodowa zabraniająca używania antybiotyków stoso­wanych w lecznictwie u człowieka do celów hodowlanych.

Rozwój antybiotykoterapii przyczynił się do zmniejszenia śmiertel­ności spowodowanej ciężkimi zakażeniami bakteryjnymi oraz do opa­nowania bardzo groźnych dotąd chorób, m.in. gruźlicy i kiły.

Penicyliny naturalne otrzymuje się z pleśni Penicillium notatum i Penicillium chrysogenum i mianuje się w jednostkach między­narodowych — 1 j.m. penicyliny zawiera 0,6 mg tego antybiotyku. Pe­nicyliny naturalne działają głównie na bakterie Gram-dodatnie (gronkowce, paciorkowce, pneumokoki, meningokoki), mają więc wąski zakres działania przeciwbakteryjnego. Nie wywierają działania farmako­logicznego na tkanki człowieka, są zatem nietoksyczne, z wyjątkiem tkanki nerwowej, którą drażnią, i osób uczulonych na penicylinę.

W miarę upływu lat stosowania penicylin naturalnych zwiększała się stopniowo liczba szczepów bakterii opornych na ich dzia­łanie oraz liczba osób uczulonych na penicylinę. Obecnie aż 80% szczepów gronkowców jest opornych na działanie tych penicylin.

Mechanizm powstawania oporności na antybioty­ki. Najpierw następuje se­lekcja drobnoustrojów opornych wśród populacji o różnej wrażliwości, z kolei powstają oporne mutanty, później po rozpadzie komórki bakte­ryjnej niewrażliwej (np. wskutek fagocytozy) zachodzi transdukcja, czyli przekazywanie kwasu rybonukleinowego (RNA) pozachromosomalnego zawierającego czynnik oporności (np. enzym rozkładający antybiotyk) do komórki wrażliwej. Pozachromosomalny RNA zawiera­jący czynnik oporności nazywa się plazmidem. Z kolei w procesie koniugacji następuje przekazanie plazmidu z jednej nieuszkodzonej komórki bakteryjnej do drugiej. Plazmidy mogą być też przekazywane z bakterii niechorobotwórczych do bakterii chorobotwórczych, z jed­nych gatunków drobnoustrojów do innych gatunków, czyli mówiąc obrazowo, jeden gatunek bakterii może „zakazić” plazmidem inny ga­tunek tych drobnoustrojów.

Oporność krzyżowa polega na tym, że drobnoustrój oporny na jeden antybiotyk staje się oporny na inne antybiotyki, zwłaszcza o podobnym mechanizmie działania przeciwbakteryjnego. Podstawowe zaś mechanizmy przeciwbakteryjnego działania polegają na:

1. uszka­dzaniu ściany bakteryjnej przez zaburzenie syntezy jej składników
2. zaburzeniu syntezy białek w cytoplazmie bakterii.

Preparatami penicylin naturalnych są: penicylina krystaliczna (czas działania 4 — 6 godz.), penicylina prokainowa (czas działania 12 godz.), penicylina benzatynowa (czas działania 1-2 tyg.). Preparaty te mogą być podawane tylko w iniekcjach, podane doustnie rozkładają się w kwaśnym środowisku soku żołądkowego.

Penicyliny naturalne mogą być stosowane u ludzi nieuczulonych, zakażonych szczepami bakteryjnymi wrażliwymi na te penicyliny. W tych przypadkach są one często najbardziej skutecznymi lekami.

Penicyliny półsyntetyczne. Po stwierdzeniu, że ugrupowa­niem chemicznym penicylin naturalnych, od którego zależy ich działa­nie bakteriobójcze, jest kwas 6-aminopenicylanowy, wyosobniono go w czystej postaci i przez dołączenie do niego różnych podstawników za pomocą syntezy uzyskano nowe związki o innych właściwościach, któ­re nazwano penicylinami półsyntetycznymi. Wśród nich znajdują się leki, które można też podawać doustnie, niektóre z nich działają na szczepy bakteryjne uodpornione na działanie penicylin naturalnych, gdyż są niewrażliwe na działanie enzymu (beta-laktamazy – penicylinazy) wytwarzanego przez te bakterie, który rozkłada penicyliny. Inne wreszcie mają bardzo szeroki zakres działania przeciwbakteryjnego, gdyż działają zarówno na bakterie Gram-dodatnie, jak i Gram-ujemne.

Penicyliny półsyntetyczne w przeciwieństwie do naturalnych nie są nietoksyczne i mogą spowodować uszkodzenie szpiku, nerek, a bardzo często wywołują reakcje alergiczne.

Cefalosporyny. Antybiotyki te są pochodnymi kwasu 7-aminocefalosporanowego, który przypomina swą budową kwas 6-aminopenicylanowy. W lecznictwie stosuje się kilkanaście cefalosporyn, różnią­cych się drogą podania (jedne mogą być podawane wyłącznie do­żylnie lub domięśniowo, inne także doustnie), siłą działania na bakte­rie oporne na penicyliny oraz działaniem toksycznym na nerki. Wszystkie mają szeroki zakres działania przeciwbakteryjnego i wywie­rają działanie bakteriobójcze. Podobnie jak penicyliny półsyntetyczne, są stosowane w leczeniu zakażeń bakteryjnych różnych narządów oraz w zakażeniach rozsianych zwanych posocznicami. Rzadziej niż penicyliny półsyntetyczne wywołują reakcje alergiczne.

Streptomycyna i antybiotyki o podobnym do niej zastosowa­niu. Streptomycynę odkrył w 1944 r. Waksman jako drugi antybiotyk, a zarazem pierwszy lek przeciwgruźliczy. Działa bakteriobójczo, ma szeroki zakres działania przeciwbakteryjnego. Może uszkadzać nerwy obwodowe, zwłaszcza nerw słuchowy oraz nerki. Streptomycyna zna­lazła zastosowanie w leczeniu gruźlicy oraz zakażeń różnych narzą­dów, zarówno bakteriami Gram-dodatnimi, jak i Gram-ujemnymi. Jest stosowana domięśniowo. Podana doustnie wchłania się zbyt słabo, aby spowodować działanie bakteriobójcze.

Oprócz streptomycyny uzyskano też kilka nowych aminoglikozydów o silniejszym od niej działaniu bakteriobójczym i nieco mniejszej to­ksyczności. Leki te są stosowane głównie w ciężkich rozsianych zaka­żeniach bakteriami Gram-ujemnymi.

Zasady leczenia gruźlicy. Ponieważ wiele prątków gruźlicy uodporniło się na działanie streptomycyny oraz innych leków przeciw­gruźliczych, stosuje się obecnie leczenie skojarzone tej choroby za po­mocą kilku, najczęściej trzech, równocześnie stosowanych leków.

Rozpoczynając leczenie wybiera się 3 leki I rzędu, które stosuje się przez okres 6 — 12 miesięcy. Jeśli wytworzy się oporność prątków na jeden z tych leków, zastępuje się go lekiem II rzędu. Kryterium po­działu leków przeciwgruźliczych jest ich toksyczność. Leki II rzędu są bardziej toksyczne od leków I rzędu.

Tetracykliny. Jest to grupa antybiotyków o działaniu bakteriostatycznym. Zakres ich działania przeciwbakteryjnego jest bardzo szero­ki. Działają również przeciwko riteksjom i dużym wirusom. Są stoso­wane w leczeniu duru plamistego, gorączki Q, gorączki Gór Skali­stych, krztuśca, papuzicy, jaglicy, półpaśca. Najczęściej leczy się nimi zakażenia dróg oddechowych, moczowych, żółciowych, przewodu po­karmowego wywołanych zarówno przez bakterie Gram-dodatnie, jak i Gram-ujemne. Są również stosowane w leczeniu wąglika, dżumy, tularemii i brucelozy. W Polsce stosuje się głównie 5 najłatwiej dostęp­nych z tej grupy antybiotyków.

Tetracykliny mogą wywołać wiele działań niepożądanych; spośród tych działań najbardziej niebezpieczne są tzw. dysbakteriozy. Powstają one wskutek zniszczenia przez tetracykliny (mają bardzo szeroki zakres działania) normalnej, niepatogennej flory bakteryjnej. W tych warunkach łatwo może wystąpić zakażenie nowym zjadliwym szczepem bakteryjnym, prowadzące do ciężkiego zakażenia zwanego nadkażeniem.

Tetracykliny oprócz szerokiego podawania ogólnego są również sto­sowane zewnętrznie.

Antybiotyki makrolidowe. Są to leki o działaniu bakteriostatycznym w wąskim zakresie, mało toksyczne. Stosuje się je w zakaże­niach różnych narządów spowodowanych bakteriami Gram-dodatnimi, także niewrażliwymi na działanie penicylin oraz u ludzi uczulo­nych na penicyliny. Spośród antybiotyków makrolidowych najczęś­ciej jest stosowana erytromycyna. W zakażeniach mieszanych bakteriami Gram-dodatnimi i Gram-ujemnymi podaje się makrolidy równocześnie z tetracyklinami, które mają szeroki zakres działania przeciwbakteryjnego.

Chloramfenikol, zwany też chloromycetyną lub detreomycyną, jest antybiotykiem bakteriostatycznym o bardzo szerokim zakresie działania, ale zarazem bardzo toksycznym. U niektórych osób może wywołać zanik czynności szpiku prowadzący do niedokrwistości aplastycznej, często powodującej śmierć. To bardzo ciężkie powikłanie występuje rzadko. Może wystąpić dopiero po kilku tygodniach lub miesiącach od zakończenia podawania antybiotyku.

Chloramfenikol stosuje się najczęściej w leczeniu duru brzusznego i paradurów. Obecnie próbuje się go zastąpić ampicyliną, która jest pe­nicyliną półsyntetyczną o szerokim zakresie działania, lub kotrimoksazolem. Ponadto istotnym wskazaniem do leczenia chloramfeniko­lem są zakażenia niektórymi bakteriami Gram-ujemnymi oraz gronkowcami opornymi na inne antybiotyki.

Są to leki o działaniu bakteriostatycznym, tzn. hamującym podziały komórek bakteryjnych. Jako antagoniści kwasu para aminobenzoesowego (mają budowę chemiczną bardzo podobną do budowy kwa­su), który jest niezbędny do metabolizmu bakterii, a zatem ich roz­mnażania się, sulfonamidy wnikają do wnętrza komórki bakteryjnej równie łatwo jak wspomniany kwas. Sulfonamidy pełnią przysło­wiową rolę konia trojańskiego — wbudowują się do związków bio­rących udział w przemianach materii komórek bakteryjnych w miej­sce kwasu para-aminobenzoesowego i hamują rozwój oraz dzielenie się bakterii.

Od 1935 r., kiedy to wprowadzono do lecznictwa pierwszy sulfon­amid, większość bakterii wytworzyła oporność na ich działanie. Obec­nie sulfonamidy są skuteczne tylko w zakażeniach niektórymi bakte­riami. Mają ograniczone zastosowanie w łagodnych zakażeniach dróg moczowych (sulfonamidy o krótkim okresie działania, stosowane co 4 — 6 godz.) oraz w łagodnie przebiegających zakażeniach górnych dróg oddechowych, dróg żółciowych, przewodu pokarmowego (sulfonamidy o przedłużonym okresie działania, stosuje się je co 12 godz.).

Z objawów niepożądanych sulfonamidy wywołują najczęściej reakcje alergiczne oraz zaburzenia przewodu pokarmowego (nudności, wymioty), uszkodzenie szpiku, nerek i wątroby.

Kotrimoksazol (Biseptol). Jest to lek złożony, zbudowany z sul­fonamidu — sulfametoksazolu oraz chemioterapeutyku — trimetoprimu. Lek ma szeroki zakres działania bakteriostatycznego i stosowany jest w leczeniu łagodnie przebiegających zakażeń górnych dróg oddechowych, ucha środkowego, migdałków, układu pokarmowego, moczowego i dróg żółciowych. Wywiera długotrwałe dzia­łanie, jest stosowany 2 razy na dobę (co 12 godz.).

Salazopiryna. Sulfonamid ten nie wywiera działania bakteriostatycznego i nie jest środkiem chemioterapeutycznym. Jest stosowany w leczeniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.

Twórcą podstaw współczesnej chemioterapii zakażeń był niemiecki lekarz specjalista w zakresie chemii i bakteriologii Paul Ehrlich W 1881 r. przedstawił on koncepcję zwalczania chorób zakaźnych za pomocą środków chemicznych. Zaowocowała ona odkry­ciem pierwszego środka chemioterapeutycznego przeciwbakteryjnego — salwarsanu, stosowanego przeciw kile.

• Środki odkażające

Są to związki chemiczne zabijające drobnoustroje i niszczące ich za­rodniki. Stosuje się je zewnętrznie do odkażania pomieszczeń, narzę­dzi lekarskich, szkła laboratoryjnego, a także skóry i błon śluzowych. Nie stosuje się ich wewnętrznie, gdyż silnie uszkadzają również ko­mórki człowieka.

Środki do odkażania pomieszczeń i sanitariatów. Rzadko w tym celu jest stosowany pierwszy antyseptyk, kwas karbolowy, zwany fe­nolem, częściej metylofenol (krezol) stosowany w postaci mydła potasowego, zwanego lizolem, w roztworze 3-5%. Ponadto stosowane są związki chloru: chlorofenol, chlorokrezol, chloroksylen, chlor w stężeniu 1:10000, podchloryn sodowy, wapno chlorowane w stężeniu 10 — 20%. Wapno chlorowane jest mieszaniną pod­chlorynu wapniowego, wodorotlenku i chlorku wapniowego. Podobne zastosowanie ma 40% roztwór wodny formaldehydu, zwany forma­liną.

Środki do odkażania instrumentów i naczyń lekarskich oraz przedmiotów. W tym celu używa się formaliny, 40 — 70% wodnych roztworów alkoholu etylowego, lizolu oraz chlorku rtęciowego, zwane­go sublimatem, w stężeniu 1:20000.

Środki odkażające skórę nieuszkodzoną. Należą tu związki jodu, który zabija bakterie, pierwotniaki, wirusy i grzyby: alkoholo­wy roztwór jodu zwany jodyną, płyn Lugola będący wodnym roz­tworem zawierającym jod i jodek potasowy. Z soli rtęci używa się: merkurochrom stosowany w stężeniach 0,01-0,1%, mertiolat (stężenie 0,01-0,02) oraz amidochlorek rtęciowy (2 — 10% roztwory, maści i za­sypki). Często używa się również 40 — 70% wodnych roztworów alkoho­lu etylowego.

Środki odkażające śluzówki. Należy tutaj powszechnie znana woda utleniona, czyli 3% wodny roztwór nadtlenku wodoru, działająca silnie odkażająco przez wydzielanie tlenu atomowego, który zabija drobnoustroje. Podobny mechanizm działania ma nadman­ganian potasu (fioletowe kryształki) stosowany w stężeniu 1:5000 (zabarwienie roztworu jasnoróżowe). Ponadto stosowane są sole rtęci: oksycjanek rtęciowy (w stężeniu 1:5000 — 1:1000) i żółty tlenek rtęciowy w stężeniu 0,5-5 % w maści; sole srebra: azotan srebra (1:1000), białczan srebra (0,2 — 1%), roztwór srebra koloidalnego (0,1-1%); siarczan cynku (0,25%) oraz podchloryn sodu (0,5% roztwór – płyn Dakina).

Środki do odkażania ran. Stosuje się ww. roztwory: nadtlenku wodoru (wodę utlenioną), podchlorynu sodu, azotanu srebra, nadman­ganianu potasu.

Do odkażania wody stosuje się chlor.

Leki przeciwlękowe (Elenium, Relanium) zapisywane w różnych sta­nach nerwicowych znoszą lęk i napięcie psychiczne. Stosowane dłużej samowolnie łatwo wywołują zależność, a u niektórych osób po wywo­łaniu zależności tracą swoje działanie przeciwlękowe i wywołują jedy­nie działanie szkodliwe. Podobnie działają leki nasenne, również po­wodujące przyzwyczajenie. Stosowane dłużej powodują wyraźne zabu­rzenia snu.

Przejawem samoleczenia się jest także samowolna zmiana przez chorego sposobu dawkowania przepisanego przez lekarza, nieregularne zażywanie leku, przerywanie stosowania go na pewien czas lub niezażywanie zaleconego leku.

Przetrzymywanie leków w domu przez dłuższy czas (kilka miesięcy lub lat), w cieple i na świetle, jest niebezpieczne. Leki te po zażyciu mogą bowiem spowodować zatrucie na skutek rozpadu leku do związków toksycznych. Należy zatem sprawdzać datę ważności le­ku umieszczoną na opakowaniu. Poza tym leki należy przechowywać w domu w miejscach niedostępnych dla dzieci, które mogą je zjeść ja­ko cukierki i ulec ciężkiemu zatruciu.

• Polipragmazja

Zjawisko to polega na równoczesnym stosowaniu kilku, a nawet kil­kunastu leków zapisywanych najczęściej przez różnych lekarzy. Polipragmazję obserwuje się u ludzi, którzy często zmieniają lekarza i do­łączają sobie sami do poprzednio zapisanych leków — leki nowo zapi­sane, nie informując o tym lekarza. Zjawisko to występuje nagminnie u ludzi starych, cierpiących na wiele różnych dolegliwości spowodo­wanych zarówno samym starzeniem się organizmu, jak i chorobami wieku starczego. Polipragmazja może być przyczyną szkodliwych in­terakcji lekowych.

Zasadą leczenia jest stosowanie jak najmniejszej ilości leków równo­cześnie oraz podawanie ich wtedy, gdy istnieją istotne wskazania le­karskie. Obserwacje wykazały, że odstawienie wszystkich leków u lu­dzi starych nie wykazujących istotnych objawów chorobowych powo­duje u wielu znaczną poprawę samopoczucia i stanu ogólnego.

Zależność lekowa jest to stan organizmu wywołany dłuż­szym stosowaniem leku. Lek powoduje przestrojenie czynności psy­chicznych oraz/lub somatycznych do tego stopnia, że nagłe przerwanie jego stosowania wywołuje duże zaburzenia czynności organizmu zwa­ne objawami abstynencji. Związek wywołujący zależność le­kową wchodzi w łańcuch przemian metabolicznych organizmu, dla których staje się w końcu niezbędny. Najczęściej i najszybciej wytwa­rza się zależność psychiczna od leku, rzadziej i później zależność somatyczna, charakteryzująca się wybitnymi zmianami narządów obwodowych po odstawieniu leku, np. zaburzeniami ciśnie­nia krwi, czynności serca, oddychania, układu pokarmowego.

Wśród zależności lekowych odróżnia się cięższą postać zwaną nałogiem i lżejszą zwaną przyzwyczajeniem. Istotną cechą za­leżności lekowej jest nieodparta potrzeba zażywania leku, a w konsek­wencji wytworzenia się zachowania, którego celem jest poszukiwanie pożądanego leku za wszelką cenę. Nałóg charakteryzuje się nie­zwykle nasiloną potrzebą zażywania leku, bardzo silnym uzależnie­niem psychicznym i fizycznym, ciężkimi objawami abstynen­cji po nagłym zaprzestaniu zażywania leku, które mogą nawet spowodować śmierć, dużą szkodliwością dla jednostki i społeczną. Przyzwyczajenie cechuje się potrzebą ciągłego zażywania leku, słabym uzależnieniem, niezbyt nasilonymi objawami abstynencji tylko psychicznej, przejawiającej się średnio nasilonym złym samopoczu­ciem, brakiem objawów abstynencji fizycznej, mierną szkodliwością dla jednostki i społeczeństwa. Zależności lekowej często towarzyszy tolerancja na zażywany lek. Zjawisko to polega na tym, że w miarę upływu czasu przy stałym zażywaniu leku zmniejsza się siła je­go działania pożądanego. Powoduje to stopniowe zwiększanie zażywa­nej dawki leku dla spowodowania tych samych efektów.

Przyczyny wytworzenia się zależności lekowej są różne. Może ona powstać w toku leczenia silnych, przewlekłych bólów morfiną lub lekami o podobnym do niej działaniu. Może być spowodowana uciecz­ką przed stanami lękowymi, odejściem od rzeczywistości na skutek trudności w zaadaptowaniu się do znoszenia i walki z przeciwnościa­mi życiowymi, poszukiwaniem niezwykłych wrażeń (halucynacji), chę­cią poprawienia nastroju za wszelką cenę.

Światowa Organizacja Zdrowia wyróżnia kilka typów zależności le­kowej, m.in. typ morfinowy, alkoholowy, barbituranowy, kokainowy, amfetaminowy, halucynogenny. Różnią się one od siebie objawami przewlekłego zatrucia, nasileniem i typem zależności, stopniem tole­rancji, szkodliwością społeczną. Wszystkie prowadzą stopniowo do degeneracji psychicznej, głębokich zaburzeń najwyższych czynności umysłowych, charakteru, myślenia, pamięci oraz do ciężkich zaburzeń układu krwiotwórczego, sercowo-naczyniowego, wątroby, nerek, ukła­du pokarmowego, wiodących do wyniszczenia organizmu.

Leczenie zależności lekowej jest nadal bardzo trudne i często kończy się niepowodzeniem. Lepsze efekty daje profilaktyka.

Reakcje alergiczne na leki to jedne z najczęstszych objawów szkodliwego działania leków. Przejawiają się one przede wszystkim zmianami skórnymi w postaci różnopostaciowej wysypki i swędzenia. Rzadziej występują cięższe powikłania alergiczne w postaci uszkodze­nia szpiku, rozpadu krwinek czerwonych, uszkodzenia narządów miąż­szowych, choroby posurowiczej lub zmian zapalnych stawów. Szczegól­nie niebezpieczne są gwałtowne uogólnione reakcje alergiczne: ob­rzęk Quinckego charakteryzujący się pojawieniem uogólnionego obrzęku skóry oraz obrzęku głośni, który może doprowadzić do śmierci z powodu uduszenia, oraz wstrząs anafilaktyczny będący na­głą uogólnioną reakcją alergiczną, prowadzącą do gwałtownego zabu­rzenia lub zatrzymania czynności ważnych dla życia narządów: ośrod­ków naczynioruchowego i oddechowego lub serca. Wstrząs anafilak­tyczny bardzo często wywołuje śmierć kliniczną. Wymagane jest wów­czas natychmiastowe leczenie dla ratowania życia.

Próby uczuleniowe obowiązują na leki szczególnie często wy­wołujące reakcje alergiczne. Mechanizm powstawania reakcji polega na tym, że lek wprowadzony do organizmu po raz pierwszy łączy się z białkami organizmu w kompleksy, wobec których mogą wytworzyć się przeciwciała. Po ponownym wprowadzeniu tego leku zachowuje się on jak antygen. Łączy się gwałtownie z przeciwciałami wywołując reak­cję alergiczną o różnym nasileniu i różnej lokalizacji narządowej. W czasie reakcji alergicznej są wydzielane z tkanek do krwiobiegu związki o potężnym działaniu biologicznym, zaburzające przepuszczalność naczyń krwionośnych, oskrzeli, przewodu pokar­mowego. Związkami tymi są m.in. histamina, 5-hydroksytrypina, bradykinina.

• Zaburzenia genetyczne

W czasie stosowania niektórych leków mogą wystąpić nieoczekiwa­ne lub niezwykłe dla danego leku efekty toksyczne spowodowane ge­netycznie uwarunkowanymi enzymopatiami. Efekty te są bardzo trudne do przewidzenia, gdyż enzymopatie nie wywołują obja­wów chorobowych. Objawy te powstają dopiero po zażyciu przez cho­rego leku.